PCOS (Polikistik Over Sendromu) Tedavisinde Beslenme

PCOS’un Nedenleri

1. Hormonal Dengesizlikler
2. İnsülin direnci: Birçok PCOS’lu kadında insülin direnci vardır. Organizmada glukoz kullanımı bozulur, pankreas daha fazla insülin salgılar. Yüksek insülin düzeyleri overlerde androjen üretimini tetikler; ayrıca karaciğer üzerinden SHBG üretimini azaltarak kanda serbest androjen miktarını artırır.
3. Genetik ve Epigenetik Faktörler
4. Aile öyküsü, genetik yatkınlık
5. Obezite ve Yağ Dağılımı: Özellikle abdominal (karın) yağlanma insülin direncini artırır, inflamasyonu çoğaltır. Bu da hormonal bozuklukları ve üreme fonksiyonlarını olumsuz etkiler.
6. Çevresel Faktörler: Beslenme tarzı, yüksek yağlı diyetler, obezite, yaşam tarzı (fiziksel aktivite düşüklüğü), stres, uyku düzeni vb etkiler önemlidir.

PCOS Belirtileri

• Menstrüel düzensizlikler: adet düzensizlikleri, uzun aralarla adet görme, adet görememe.
• Hirsutizm (aşırı tüylenme), akne, saç dökülmesi (androjenik tip) gibi erkeklik hormonu fazlalığı belirtileri.
• Kısırlık/infertilite: yumurtlama bozukluklarından dolayı.
• Kilo alma,özellikle karın bölgesi yağlanması, bazılarında obezite
• İnsülin direnci semptomları: örneğin hipoglisemi, şeker tolerans bozuklukları, yemek sonrası kan şekerinin çabuk düşmesi gibi durumlar görülebilir. Ayrıca ciltte koltuk altı gibi bölgelerde koyu-kahverengi kalınlaşma.
• Metabolik belirtiler: insülin direnci, lipid bozuklukları (kolesterol/trigliserid yükselmesi), artmış tip 2 diyabet riski.
• Psikolojik etkiler: anksiyete, depresyon, beden algısı sorunları.

Diyet Yaklaşımının Özelliği ve Önemi

Beslenme, PCOS’un tedavisinde ilk basamaklardan biridir. Doğru bir beslenme planı:

• Hormonal dengeyi iyileştirir.
• Adet düzenini geri kazandırabilir.
• Yumurtlamayı artırabilir.
• İnsülin duyarlılığını geliştirir.
• Kilo kontrolüne katkı sağlar.
• Kardiyometabolik riski azaltır.
• Fazla kilolu/obez olan kadınlarda %5‑10 ağırlık kaybı semptomlarda, yumurtlama düzeninde ve metabolik parametrelerde anlamlı iyileşme sağlar

Özellikle ergenlikte başlayan yüksek yağlı Batı tipi diyet, PCOS gelişimini tetikleyebilir.

Hangi Diyet Yaklaşımları Etkilidir?

1. Düşük Glisemik İndeksli (DGI) Diyet
Tam tahıllar, baklagiller, sebzeler, bazı meyveler (elma, armut), yulaf.
Kan şekerini yavaş yükselten besinlerin tercih edildiği bir modeldir.
İnsülin direncini azaltır, ovulasyonu destekler.

2. Akdeniz Diyeti
Bu diyetin insülin hassasiyetini artırdığı, vücut kompozisyonunu iyileştirdiği gösterilmiştir.
Anti-inflamatuar etkisiyle PCOS’ta etkilidir.
Sağlıklı yağlar (zeytinyağı, balık), bol sebze-meyve, baklagil, kuruyemiş içerir.

3. Düşük Karbonhidratlı Diyet (Ketojenik veya Modifiye)
Aşırı insülin salınımını baskılar.
Kısa dönemli uygulanabilir.
Ovulasyon döngüsünü iyileştirdiği bildirilen çalışmalar vardır.

Kaçınılması Gereken Besin ve Alışkanlıklar

• Rafine karbonhidratlar (beyaz ekmek, şekerli tahıllar): Glikoz-insülin dengesini bozar.
• İşlenmiş gıdalar: İnflamasyonu artırır, bağırsak florasını bozar.
• Şekerli içecekler (meyvesuları, gazlı içecekler): İnsülin direncini artırır.
• Süt tüketimi: IGF-1 hormonunu artırabilir, akne ve hormonal bozukluklara yol açabilir.
• Aşırı Kafein/Alkol: Uyku ve kortizol dengelerini bozar.

PCOS İçin Örnek Günlük Beslenme Planı

Beslenme ve diyetetik birimimizin Polikistik Over için önerdiği örnek bir beslenme planı:

🥣 Kahvaltı

• Badem sütlü Yulaf ezmesi içine 7-8 adet böğürtlen, 4-5 adet ceviz, 1 çk tarçın, 1 yk chia tohumu
• Matcha

🍽️ Öğle

• Izgara somon
• Bol zeytinyağlı karışık salata (avokado + yeşillikler)
• Yarım kase karabuğday pilavı

🥛 Ara Öğün

• Laktozsuz Kefir (probiyotik destek)

🍲 Akşam

• Zeytinyağlı sebze yemeği (karnabahar, brokoli, pazı)
• Cacık

🌙 Gece (isteğe bağlı)

• Papatya çayı

PCOS Tedavisinde Takviye Önerileri

• İnositol (myo-inositol + D-chiro): İnsülin duyarlılığını artırır, ovulasyonu destekler.
• D vitamini: Ovulasyonu düzenler, inflamasyonu azaltır.
• Omega 3 (EPA- DHA): Androjen seviyelerini düşürür, inflamasyonu azaltır.
• Magnezyum: PMS, İnsülin direnci, yorgunluk
• Çinko Selenyum: Yumurtalık fonksiyonu ve hormon metabolizması

Neden Beslenme, PCOS Tedavisinin Temelidir?

PCOS kronik, hormonal ve metabolik temelli bir sendromdur. İlaç tedavileri fayda sağlasa da; hastalıkla uzun vadeli başa çıkmanın en etkili ve sürdürülebilir yolu, doğru beslenme stratejileridir.

Diyet sadece kilo kontrolü için değil;

• Ovulasyonun geri kazanımı,
• Hormonların dengelenmesi,
• İnsülin duyarlılığının artırılması,
• Enflamasyonun azaltılması,
• Gebelik şansının artırılması için de etkilidir.

Referans:

1. Hoeger KM, Dokras A, Piltonen T. Update on PCOS: Consequences, Challenges, and Guiding Treatment. J Clin Endocrinol Metab. 2021 Mar 8;106(3):e1071-e1083. doi: 10.1210/clinem/dgaa839. PMID: 33211867.
2. Calcaterra V, Magenes VC, Massini G, De Sanctis L, Fabiano V, Zuccotti G. High Fat Diet and Polycystic Ovary Syndrome (PCOS) in Adolescence: An Overview of Nutritional Strategies. Nutrients. 2024 Mar 24;16(7):938. doi: 10.3390/nu16070938. PMID: 38612972; PMCID: PMC11013055.
3. Cena H, Chiovato L, Nappi RE. Obesity, Polycystic Ovary Syndrome, and Infertility: A New Avenue for GLP-1 Receptor Agonists. J Clin Endocrinol Metab. 2020 Aug 1;105(8):e2695–709. doi: 10.1210/clinem/dgaa285. PMID: 32442310; PMCID: PMC7457958.
4. Che X, Chen Z, Liu M, Mo Z. Dietary Interventions: A Promising Treatment for Polycystic Ovary Syndrome. Ann Nutr Metab. 2021;77(6):313-323. doi: 10.1159/000519302. Epub 2021 Oct 5. PMID: 34610596.

Yazan: Başak Çenberli